Lâm sàng: Chẩn đoán Bệnh cúm

Chẩn đoán bệnh cúm là một quá trình kết hợp nhiều yếu tố, vì các triệu chứng ban đầu rất dễ nhầm lẫn với nhiều bệnh nhiễm trùng đường hô hấp khác.
Để đưa ra chẩn đoán chính xác, bác sĩ sẽ dựa trên ba trụ cột chính:

1. Bệnh cảnh lâm sàng

2. Yếu tố dịch tễ

3. Kết quả xét nghiệm cận lâm sàng

---

1. Chẩn đoán dựa trên yếu tố lâm sàng và dịch tễ

Đây là bước đầu tiên và quan trọng nhất trong việc định hướng chẩn đoán cúm.

Ca bệnh nghi ngờ

Theo hướng dẫn của Bộ Y tế Việt Nam, một người được xem là ca bệnh nghi ngờ cúm khi có:

1. Biểu hiện lâm sàng: Triệu chứng viêm đường hô hấp cấp tính (sốt đột ngột, ho, đau họng, đau đầu, mệt mỏi…) hoặc có biểu hiện suy hô hấp tiến triển nhanh.

2. Yếu tố dịch tễ:

   • Tiếp xúc gần với người bệnh đã được khẳng định nhiễm cúm.

   • Đang sinh sống hoặc từng đi đến khu vực đang có dịch cúm mùa lưu hành.

Việc khai thác yếu tố dịch tễ đặc biệt quan trọng. Nếu bệnh nhân có các triệu chứng điển hình của cúm và đang trong mùa cúm cao điểm (mùa đông – xuân ở Việt Nam), khả năng mắc cúm là rất cao.

---

2. Các xét nghiệm cận lâm sàng

Xét nghiệm cận lâm sàng đóng vai trò quyết định trong việc khẳng định chẩn đoán, xác định type và subtype virus, cũng như đánh giá mức độ nặng của bệnh.

2.1. Xét nghiệm vi sinh chẩn đoán cúm mùa

Đây là nhóm xét nghiệm quan trọng nhất để xác định sự hiện diện của virus cúm.

Xét nghiệm nhanh kháng nguyên (Rapid Antigen Test)

• Mục đích: Sàng lọc nhanh các trường hợp nghi ngờ.

• Nguyên lý: Phát hiện kháng nguyên virus cúm trong mẫu bệnh phẩm (dịch ngoáy mũi, họng).

• Ưu điểm: Cho kết quả nhanh (10–15 phút), dễ thực hiện tại chỗ.

• Nhược điểm: Độ nhạy thấp hơn RT-PCR, có thể âm tính giả khi lượng virus ít.

Lưu ý: Kết quả âm tính không loại trừ hoàn toàn cúm, đặc biệt trong mùa dịch.

Xét nghiệm sinh học phân tử (RT-PCR và Multiplex-PCR)

• Mục đích: Là tiêu chuẩn vàng để chẩn đoán xác định bệnh cúm.

• Ưu điểm:

  • RT-PCR xác định chính xác type (A, B) và subtype (H1N1, H3N2).

  • Multiplex-PCR phát hiện đồng thời nhiều tác nhân gây bệnh đường hô hấp khác (Cúm A, Cúm B, SARS-CoV-2, RSV…).

• Nhược điểm: Cần phòng xét nghiệm chuyên biệt, thời gian trả kết quả lâu hơn.

Nuôi cấy virus

• Mục đích: Phân lập virus để nghiên cứu sâu hơn, không dùng trong chẩn đoán thường quy.

• Chỉ định: Khi nghi ngờ biến chủng virus mới hoặc cần xác định tình trạng kháng thuốc.

---

2.2. Các xét nghiệm hỗ trợ khác

Nhóm xét nghiệm này giúp đánh giá mức độ nặng của bệnh và phát hiện biến chứng.

• Xét nghiệm tình trạng viêm: Công thức máu, CRP, Procalcitonin.

  • Procalcitonin tăng cao gợi ý bội nhiễm vi khuẩn.

• Chẩn đoán hình ảnh:

  • X-quang hoặc CT-scan ngực khi nghi ngờ viêm phổi.

  • Siêu âm phổi giúp đánh giá nhanh tổn thương phổi tại giường.

• Xét nghiệm chức năng cơ quan:

  • Kiểm tra gan, thận, khí máu, đông máu… để phát hiện sớm suy đa cơ quan.

---

3. Chẩn đoán xác định và chẩn đoán phân biệt

Ca bệnh khẳng định

Một ca bệnh nghi ngờ được xác định cúm khi có kết quả xét nghiệm vi sinh dương tính bằng test nhanh, RT-PCR hoặc Multiplex-PCR.

Chẩn đoán phân biệt

Khi bệnh cảnh không điển hình hoặc xét nghiệm âm tính, cần phân biệt với:

• COVID-19: Triệu chứng tương tự cúm nhưng có thể kèm mất vị giác, khứu giác. Multiplex-PCR giúp phân biệt rõ.

• Nhiễm RSV (virus hợp bào hô hấp): Gặp ở trẻ nhỏ và người già, dễ gây bệnh nặng.

• Cảm lạnh thông thường: Thường nhẹ hơn, ít sốt cao và đau nhức toàn thân.

• Viêm phổi do vi khuẩn: Có đờm mủ, xét nghiệm máu tăng bạch cầu và Procalcitonin.

---

Bảng so sánh triệu chứng giữa cúm mùa, COVID-19 và cảm lạnh thông thường

---

Tài liệu tham khảo

1. Quyết định số 1840/QĐ-BYT của Bộ Y tế Việt Nam (2025). Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị cúm mùa.

2. World Health Organization (2024). Clinical practice guidelines for influenza.

3. Patel M. M. et al. (2023). Inactivated and Recombinant Influenza Vaccines. In Plotkin’s Vaccines (8th ed.).